Wolna wola człowieka czy siły od niego niezależne – co przede wszystkim decyduje o ludzkim losie? Na przykładzie Lalki Bolesława Prusa

Autorką opracowania jest: Adrianna Strużyńska.

Ludzie od wieków zastanawiają się, co decyduje o ich losie. Starożytni Grecy byli przekonani, że życie człowieka jest całkowicie zależne od fatum, nieodwołalnej woli bogów. Ich zdaniem, ludzie nie byli w stanie zmienić swojego losu, mimo najszczerszych chęci i największej determinacji. Współcześni dostrzegają jednak, że decyzje, podejmowane przez człowieka, mają konsekwencje w jego dalszym życiu. Wolna wola ma więc decydujący wpływ na ludzki los. Taką zależność można zaobserwować na podstawie losów Stanisława Wokulskiego, głównego bohatera powieści Bolesława Prusa „Lalka” oraz Makbeta, którego historię opisał William Szekspir w dramacie pod tym samym tytułem.

Stanisław Wokulski snuł refleksje na temat ludzkiego losu podczas swojego pobytu w Paryżu. Jego uwagę zwrócił logiczny porządek, według którego zbudowano miasto. Paryż przypominał mu półmisek, przecięty przez Sekwanę. Wokulski stwierdził, że miasto posiada „oś krystalizacji”, która odgrywa rolę podobną do kręgosłupa w ciele człowieka. Rozdziela ona poszczególne dzielnice, zamieszkane przez ludzi należących do różnych stanów społecznych. Mogłoby się wydawać, że miasto, które powstawało przez kilkanaście wieków, jest chaotyczne i nieuporządkowane. W jego budowie brało udział wiele pokoleń, a jednak udało im się stworzyć spójną całość.

Wokulski był przekonany, że ich praca nie jest owocem przypadku, ale surowego prawa. Przez wieki, ludzie pracowali, niczym pszczoły lub mrówki, tworząc stolicę Francji. Plany budowy i prawo pracy nie są jednak dziełem przypadku i ślepego losu, ale człowieka. Kolejne pokolenia rzetelnie pracowały i wykonywały powierzone obowiązki, aby zapewnić byt swoim rodzinom. Ich wspólny wysiłek i poświęcenie pozwoliło stworzyć imponującą metropolię. W każdym społeczeństwie istnieją poszczególne klasy i profesje, które mają spełniać określone funkcje. Inżynierowie nadzorują budowę, a szeregowi robotnicy wykonują pracę fizyczną. Odwieczny porządek społeczny nie jest dziełem przypadku, ale norm, od wieków kształtowanych przez człowieka.

Główny bohater „Lalki” wskazał również przykład jednej z paryskich rodzin. Dziad był skromnym rzemieślnikiem, ciężko pracującym po kilkanaście godzin na dobę, aby utrzymać swoją rodzinę. Jego syn zdołał zdobyć wykształcenie i założył większy warsztat. Wnuk, dzięki odpowiedniej edukacji, został wielkim handlarzem i zamieszkał na ulicy zamożnego mieszczaństwa. Prawnuk dorobił się wielkiej fortuny i został milionerem. Zamieszkał nieopodal Pól Elizejskich, a jego córki weszły w kręgi arystokratyczne.

Przenoszenie się do coraz bardziej prestiżowych dzielnic miasta, symbolizuje awans społeczny rodziny. Na bogacenie się rodu nie wpłynął przypadek. Żaden z członków rodziny nie wygrał fortuny na loterii ani nie otrzymał spadku po zamożnym krewnym. Mężczyźni ciężko pracowali i zdobywali wykształcenie, aby osiągnąć więcej od swoich przodków. Sukces wymagał poświęcenia i wytrwałości. Potrzeba było wielu lat, aby rzemieślnicy stali się milionerami.

Los rodziny zależał od decyzji ich członków. Gdyby ojciec stwierdził, że zamierza we wszystkim naśladować dziada i nie zdobył wykształcenia, sytuacja rodu nie uległaby zmianie. Pochodzenie nie determinuje losu człowieka. Ciężką pracą i nauką można zmienić swoją sytuację i zostać milionerem, nawet jeśli przodkowie byli prostymi rzemieślnikami, prowadzącymi niewielki warsztat.

Ignacy Rzecki często bawił się mechanicznymi zabawkami. Porównywał je do człowieka, który bezmyślnie powtarza te same czynności, chociaż wydaje mu się, że wciąż się rozwija. Nie można jednak zaprzeczyć, że bohaterowie „Lalki” sami decydowali o swoim losie. Stanisław Wokulski kierował się ambicją i nieszczęśliwą miłością do Izabeli. Nie chciał podzielić losu swojego ojca, zubożałego szlachcica, marzącego o odzyskaniu majątku po przodkach. Wokulski ciężko pracował, aby zdobyć pieniądze na dalszą edukację. Wciąż pomnażał też majątek, odziedziczony po Małgorzacie Minclowej.

To świadome decyzje bohatera sprawiły, że stał się zamożnym człowiekiem, obracającym się w kręgach arystokratycznych. Izabela Łęcka wielokrotnie dawała Wokulskiemu do zrozumienia, że darzy go niechęcią, a nawet wyśmiewała. Bohater mógł odmienić swój los, decydując się na związek z pracowitą i skromną Heleną Stawską, ale tego nie uczynił. Pozwolił, aby emocje kierowały jego życiem. Upór w staraniach o rękę Izabeli doprowadził Wokulskiego do upadku. Sam zdecydował o wycofaniu się z interesów, po czym zniknął w tajemniczych okolicznościach. Jego klęska jest jednak wynikiem złych decyzji, a nie nieodwołalnej woli bogów.

Nieodpowiednie wybory ukształtowały też los Makbeta, tytułowego bohatera tragedii Williama Szekspira. Chorobliwa ambicja oraz wpływ bezwzględnej żony doprowadziły go do upadku moralnego. Makbet początkowo był wiernym i szlachetnym rycerzem króla Dunkana.

Jego życie odmieniło spotkanie z trzema wiedźmami, które przepowiedziały, że zostanie królem Szkocji. W Makbecie obudziła się niezdrowa żądza władzy, którą podsycała okrutna Lady Makbet. Bohater zdecydował się na podstępną zbrodnię, zabił Dunkana, gdy ten gościł w jego zamku. Makbet osiągnął swój cel, został królem Szkocji. Od tego czasu jego największym lękiem stała się utrata władzy.

Bohater nie był w stanie cofnąć się z drogi zbrodni, na którą wkroczył. Kazał zamordować swojego przyjaciela Banka, któremu wiedźmy przepowiedziały zapoczątkowanie nowej dynastii. Makbet zlecił również zabójstwo Lady Makduf i jej dzieci. Popełnione zbrodnie doprowadziły bohatera do szaleństwa. W końcu poniósł ostateczną klęskę, ginąc z ręki Makdufa. Przepowiedni wiedźm nie można określić jako fatum. Makbet posiadał wolną wolę, świadomie zdecydował się na zamordowanie Dunkana. Nie podzielił losu bohaterów tragedii antycznych, którzy starali się zmienić swoje przeznaczenia, ale ich działania nie odnosiły skutku. Przepowiednia czarownic rozbudziła żądzę władzy, ale to Makbet postanowił, że zdobędzie koronę przez morderstwo.

Człowiek przez całe życie zmaga się z przeciwnościami losu. To jednak od niego zależy, w jaki sposób sobie z nimi poradzi. Ludzki los kształtują dobre lub złe decyzje. Człowiek jest w stanie odmienić swój los, ale musi podjąć w tym celu wysiłek, zamiast biernie czekać na pomyślny splot wydarzeń.


Przeczytaj także: Porównaj postawy życiowe Izabeli Łęckiej i Joanny Podborskiej

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.