Zbiór „Fragmenta albo pozostałe pisma” Jana Kochanowskiego został opublikowany pośmiertnie w 1590 roku. Ukazał się w nim m. in. cykl „Pieśni kilka”, składający się z jedenastu pieśni. Jedną z nich jest „Pieśń III”, zawierająca szereg pouczeń moralnych dla XVI-wiecznego społeczeństwa.
Utwór ma budowę regularną. Składa się z dwunastu czterowersowych strof. Został napisany jedenastozgłoskowcem. Pojawiają się rymy parzyste.
Pieśń należy do liryki pośredniej, podmiot liryczny nie ujawnia swojej obecności. Jest mądrym, doświadczonym życiowo człowiekiem, który poucza społeczeństwo. Radzi, aby w życiu kierować się pobożnością i skromnością.
W utworze pojawiają się liczne epitety („oko śmiertelne”, „niewinnym czasem”, „gorszy świat”, „gołej ziemi”, „mężnego tyranna”, „krwi ludzkiej”, „bogiem nieśmiertelnym”), personifikacje („oko śmiertelne Boga nie widziało, próżno by się tym kiedy chlubić miało”, „Lato Wiosnę goni, a czujna Jesień przed Zimą się chroni”, „morze nie wzbierze, choć wszytki rzeki w swoje łono bierze”), pytania retoryczne („Kto miał rozumu, kto tak wiele mocy, że świat postawił krom żadnej pomocy? Kto wladnie niebem? Kto gwiazdami rządzi, że się z nich żadna nigdy nie obłądzi? Za czyją sprawą we dnie słońce chodzi, a miesiąc świeci, kiedy noc nadchodzi?”), archaizmy („krom”, „rychlej niedostatek znają”, „wejźrzy”, „nazbyt pieszczonemi”, „niestetyż”, „pierzchliwemu”, „azaż”) oraz („kto gwiazdami rządzi, że się z nich żadna nigdy nie obłądzi”, „wszytki rzeki w swoje łono bierze”, „dobry w Jego majestacie siada”, „po szyję we krwi ludzkiej brodzi”) oraz powtórzenia („kto miał rozumu, kto tak wiele mocy”, „męstwem Achilles, męstwem Hektor słynie”). Obecne są także anafory, dwa wersy ostatniej strofy rozpoczynają się słowem „męstwem”. Podmiot liryczny bezpośrednio zwraca się do czytelników, zastosowano apostrofy („tego swych dziatek, starszy, nauczajcie”).
Część pieśni stanowi parafrazę ody Horacego „Ad amicos” („Do przyjaciół”). Utwór jest uznawany za pierwowzór jednego z najbardziej znanych dzieł Kochanowskiego: pieśni „Czego chcesz od nas Panie”.
Podmiot liryczny przestrzega czytelników przed lekceważącym stosunkiem do boskiej potęgi. To Bóg stworzył świat, który dzięki niemu funkcjonuje w uporządkowany sposób. Człowiek wierzący powinien dostrzegać obecność Stwórcy w codziennych sytuacjach. Cały świat jest pełny dowodów jego potęgi. Bóg nie musi dokonywać spektakularnych cudów, wystarczy że każdego dnia czuwa nad swoim stworzeniem. Śmiertelnik nie jest w stanie zobaczyć Stwórcy, ale powinien dostrzegać jego obecność na każdym kroku. Tylko Bóg ma tyle rozumu i siły, że był w stanie samodzielnie stworzyć świat.
Świadectwem obecności Stwórcy jest harmonia w świecie przyrody. Bóg rządzi niebem i gwiazdami, sprawia że za dnia na nieboskłonie pojawia się słońce, a nocą zastępuje je księżyc. Pokorny człowiek musi przyznać, że wszystko na świecie jest zależne od Stwórcy. Ludziom zdarza się popadać w pychę, sądzić że kierują całą planetą. Jednak to Bóg ustalił odwieczny porządek pór roku, który wprowadza w życiu człowieka harmonię. Dzięki Stwórcy, morza nie wylewają, chociaż nieustannie są zasilane przez wody rzek.
Człowiek nie jest w stanie pojąć boskiej mądrości, dlatego nie powinien oceniać jego wyroków. Dobrzy ludzie często cierpią za życia, ale zostaną nagrodzeni po śmierci. Każdy zostanie rozliczony ze swojego postępowania na Sądzie Ostatecznym. Zaradność, bogactwo czy pochodzenie nie będą miały wtedy znaczenia. Bóg będzie oceniać człowieka wyłącznie na podstawie jego uczynków.
Podmiot liryczny napomina czytelników, że powinni szanować boską potęgę i doceniać jego łaskę. Udziela również rad, dotyczących wychowywania młodzieży. Niezależnie od pochodzenia, młodzi ludzie powinni być przyzwyczajani do skromności i niewygody. Tylko w ten sposób, Rzeczpospolita będzie rosnąć w siłę. Odważni, zahartowani w boju młodzieńcy nie pozwolą, aby wróg siał spustoszenie w ojczyźnie. W utworze pojawia się nawiązanie do wojen z Tatarami krymskimi, które miały miejsce w XVI wieku. Każdego człowieka czeka śmierć, nie można się przed nią ukryć ani jej uciec. Podmiot liryczny jest więc przekonany, że lepiej zginąć w walce i zachować honor, niż zmarnować młodzieńcze lata w bezczynności.
W utworze pojawiają się nawiązania mitologiczne, typowe dla literatury epoki renesansu. Podmiot liryczny wymienia bohaterów, którzy wykazywali się męstwem, dzięki czemu zapisali się w historii ludzkości. Jednym z nich jest Achilles, grecki bohater wojny trojańskiej, którego pokonał dopiero strzał w piętę, jedyne słabe miejsce w ciele herosa. Jego przeciwnikiem był trojański książę Hektor, który mężnie walczył w wojnie, dając przykład swoim poddanym. Zginął dopiero w pojedynku w Achillesem. Osoba mówiąca wymienia także Polluksa, jednego z braci bliźniaków, nazywanych Dioskurami. Zeus w nagrodę zmienił ich w gwiazdozbiór Bliźniąt, aby dać im nieśmiertelność. Podmiot liryczny uważa, że polska młodzież powinna inspirować się mitologicznymi postaciami w kwestii męstwa i obrony ojczyzny. Najwyższą wartością zawsze jest jednak wiara w Boga.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.