Jednym z najważniejszych wątków w „Dziadach” Adama Mickiewicza jest motyw miłości. Pojawia się głównie w części czwartej dramatu. Pustelnik-Gustaw co roku musi przeżywać od nowa swoje cierpienie przez trzy godziny (godzinę miłości, rozpaczy i przestrogi). Za życia zakochał się w Maryli, która wybrała innego mężczyznę. Zrozpaczony Gustaw popełnił samobójstwo, dlatego musi pokutować za ten grzech. Ofiarą miłości jest także upiór z utworu „Upiór”, poprzedzającego cykl dramatów. Po odrzuceniu przez ukochaną popełnił samobójstwo, dlatego co roku wstaje z mogiły i na nowo przeżywa swoje cierpienie.
Obecny jest także motyw bohatera romantycznego. Jest nim Gustaw, nieszczęśliwy kochanek, który umiera samobójczą śmiercią. Przechodzi przemianę w Konrada, wojownika o wolność, który utożsamia się z całym narodem i buntuje przeciwko Bogu. Gustaw-Konrad jest wybitną jednostką, obdarzoną talentem poetyckim. Powiązany jest z nim motyw przemiany wewnętrznej. Zmiana imienia jest tylko symbolem nowych priorytetów w życiu bohatera.
Istotną rolę odgrywa też motyw śmierci. Upiór z wiersza o tym samym tytule oraz Gustaw popełniają samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości. W ten sposób chcą zakończyć tragiczne życie bez ukochanej, ale w rzeczywistości skazują się na coroczny powrót na ziemię i przeżywanie swojego cierpienia od nowa. W drugiej części dramatu zmarli pojawiają się wśród żywych, aby poprosić ich o pomoc. Dusze czyśćcowe muszą odpokutować grzechy, zanim dostaną się do nieba. Śmierć obecna jest także w trzeciej części dramatu. Pełni rolę sprawiedliwej kary, zdrajca narodowy - Doktor umiera rażony piorunem.
W dramacie pojawia się motyw poety. Jest nim Konrad, wieszcz, pieśniarz i improwizator. Mężczyzna został obdarzony wielkim talentem, ale jego zdolności ogranicza pycha. Pod wpływem natchnienia, Konrad wygłasza Wielką Improwizację, w której żąda od Boga władzy nad ludzkimi duszami.
Pojawia się motyw Boga. W drugiej części, zostaje przedstawiony jako sprawiedliwy sędzia, który dostrzega wszystkie ludzkie grzechy. Dusze czyśćcowe muszą je odpokutować, zanim zostaną zbawione. Stwórca odgrywa istotną rolę w trzeciej części dramatu. Konrad uważa go wyłącznie za mądrość. Zarzuca Bogu, że nie kieruje się miłością, ale rozumem. Bohater walczy ze Stwórcą o władzę nad ludzkimi duszami, ale przegrywa, zostaje opętany przez szatana, prawie nazywając Boga carem. Inny los spotyka księdza Piotra, który jest pokorny i wierny Stwórcy. Kapłan doznaje widzenia przyszłych losów Polski, która zostanie ukrzyżowana, aby zbawić świat.
Obecny jest także motyw szatana. Złe duchy walczą o duszę pyszałka Konrada, który ma odwagę wyzwać do walki samego Boga. Bohater zostaje opętany, ale ksiądz Piotr odprawia nad nim egzorcyzmy. Zły duch wyjawia kapłanowi, gdzie znajduje się pobity Rollison. Szatan okazuje się mniej potężny od Boga.
Z postacią Konrada ściśle związany jest motyw buntu. W Wielkiej Improwizacji bohater buntuje się przeciwko Bogu. Odczuwa cierpienie całego narodu i nie może pogodzić się z niesprawiedliwością i represjami carskimi. Uważa, że sprawowałby lepszą władzę, niż Bóg, ponieważ kierowałby się sercem, a nie tylko rozumem. Konrad ponosi klęskę, zostaje opętany, a Stwórca mu nie odpowiada. Zbuntowany jest również Gustaw, który nie potrafi pogodzić się z decyzją ukochanej. Maryla poślubiła innego mężczyznę, chociaż bohater jest przekonany, że byli sobie przeznaczeni.
We wszystkich częściach „Dziadów” pojawia się też motyw cierpienia. W części trzeciej, autor opisuje represje po powstaniu listopadowym. Więźniowie są torturowani podczas przesłuchań i wywożeni na Syberię, rosyjski zaborca robi wszystko, aby zniszczyć polskość. Cierpienie swoich rodaków czuje Konrad, który staje się jednością z ojczyzną. W drugiej części dramatu, cierpią dusze czyśćcowe, a zwłaszcza Widmo złego pana, skazane na wieczną tułaczkę po ziemi.
Ból przeżywa także Pustelnik-Gustaw, którego losy opisano w czwartej części „Dziadów”. Popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości, dlatego co roku musi wracać na ziemię i znowu przeżywać swoje cierpienie.
W utworze obecny jest także motyw ojczyzny. Więźniowie, opisani w trzeciej części dramatu, zostali aresztowani za swoje pochodzenie. Wszyscy są podejrzani o spisek i brutalnie przesłuchiwani. Środowisko młodych patriotów zostało przedstawione przy drzwiach w salonie warszawskim. Nie rozmawia się tam o ostatnim balu, ale sprawach narodowych. Mickiewicz zadedykował utwór zmarłym patriotom.
Pojawia się również motyw kobiety. Gustaw opowiada o swojej ukochanej - Maryli. Jest przekonany, że kobieta była dla niego stworzona, ale ta poślubiła innego, bardziej zamożnego mężczyznę. Gustaw zarzuca wszystkim kobietom niestałość w uczuciach. Jednocześnie nienawidzi Maryli i wciąż ją kocha.
Z motywem kobiety powiązany jest motyw matki. Pani Rollisonowa odważnie przychodzi do Senatora Nowosilcowa, aby dowiedzieć się, co dzieje się z jej synem. Kobieta jest niewidoma, ale czuje zapach krwi swojego dziecka.
Ważną rolę odgrywa motyw samotności. Tak właśnie czuje się Gustaw, który musiał rozstać się z ukochaną. Rozpacz doprowadziła go do samobójczej śmierci. Po symbolicznej przemianie w Konrada, bohater pozostaje samotny. Wszyscy więźniowie wiedzą, że jest poetą, ale nikt nie rozumie jego utworów.
W dramacie pojawia się też motyw tyranii. Senator Nowosilcow jest katem, który zrobi wszystko, aby ponownie wkupić się w łaski cara. Udaje kulturalnego, spokojnego człowieka, a w rzeczywistości brutalnie traktuje więźniów. Polacy i Litwini cierpią z powodu represji po powstaniu listopadowym. Trwają aresztowania i wywózki na Syberię. Jako przykład może posłużyć historia Cichowskiego, który po koszmarze więzienia nigdy nie wrócił do siebie.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.