Władza i zbrodnia w Hamlecie - przesłanie utworu

Autorką opracowania jest: Natalia Dąbrowska.

Hamlet Szekspira to dzieło wieloznaczne. Na przestrzeni lat powstało wiele szkół krytycznych, wysuwających coraz to inne dominanty w analizie i interpretacji utworu. Często zwraca się uwagę na konstrukcję psychiczną tytułowego bohatera. Badacze doszukują się cech wspólnych Hamleta i samego Szekspira. Na osobną uwagę zasługuje warstwa filozoficzno-moralna tragedii. Oto Hamlet staje się prorokiem, filozofem i myślicielem stawiającym diagnozę współczesnemu mu światu. W jego ocenie bilans jest niestety ujemny. Jeszcze inną kwestię stanowi problematyka władzy i zbrodni. Mechanizmy rządzące ludźmi dążącymi do osiągnięcia potęgi i konsekwencję złych wyborów ukazał Szekspir niezwykle obrazowo.

Po władzę w utworze chce sięgnąć Klaudiusz, brat króla. Nie czuje skrupułów, chce zostać nowym władcą i nie cofnie się przed niczym. Aby zdobyć koronę Danii, zabija brata. Nie omieszka także pojąć za żonę wdowy po nim – z którą najprawdopodobniej łączył go romans jeszcze za życia poprzedniego monarchy. Klaudiusz jest pozbawiony moralności, okrutny i zakłamany. Liczy się dla niego tylko władza. Usuwa ze swojej drogi wszystkich, którzy w jakiś sposób mu zagrażają. Domyślając się, że Hamlet zna prawdę o morderstwie, planuje morderstwo synowca. Warto zauważyć, że Klaudiusz posługuje się innymi ludźmi, by osiągnąć zyski. Manipuluje Roznekrancem i Gildensternem, wykorzystuje nawet Gertrudę – która, nawiasem mówiąc, nie odnajduje w sobie siły, aby wspierać syna. Jedynie morderstwo brata, Klaudiusz dokonał własnoręcznie. Król jest więc osobą przebiegłą, sprytną i okrutną. Ostatecznie jednak ponosi klęskę, uwikłany w stworzone przez siebie kłamstwa i intrygi.

Trzeba jednak zauważyć, że popełnione zbrodnie mają duży wpływ na życie bohatera. Klaudiusz zaczyna bać się o swój los. Dręczą go też wyrzuty sumienia:

Król
(…) Zegnijcie się kolana! i ty, stalą
Okute serce, mięknij jako nerwy
Nowo narodzonego niemowlęcia!
Jeszcze się wszystko da naprawić.
(Akt III, scena 4.)

Zatraca się w gorliwej modlitwie, jednak szybko dostrzega, że nie ma już dla niego ratunku:

Król
powstając
Słowa wzlatują, myśl w prochu się grzebie;
Ach! słów bez myśli nie przyjmują w niebie
wychodzi
(Akt III, scena 4.)

Aby prawda o morderstwie nie wyszła na jaw, planuje kolejne zbrodnie. Nie liczy się z nikim i z niczym – jest panem własnego losu i zaskarbia sobie prawo kierowania losem innych.

Zabójstwo ojca ma znaczący wpływ na psychikę tytułowego bohatera. Hamlet przeczuwa, że ojciec nie umarł od ukąszenia żmii. Ta myśl oraz utrata kochanego ojca nie pozwala mu normalnie funkcjonować. Hamlet jest skłonny do melancholii i filozoficznych refleksji na tematy moralno-etyczne. Gdy duch wyjawia mu prawdę, poprzysięga zemstę na wuju. Jednak młodzieniec ma problemy z powzięciem decyzji i zabiciem Klaudiusza. Dużo rozmyśla, jednak mało czyni: Hamlet musi nie tylko wobec swego sumienia, ale również wobec całego narodu udowodnić konieczność i słuszność kary, która ma spotkać stryja za popełnioną zbrodnię. [cyt. za: W. Szekspir, Hamlet, tłum. J. Paszkowski, wstępem opatrz. W. Lewik, wyd. PIW, Warszawa 1973, s. 20.]

Hamlet wie, że musi pomścić ojca, ma jednak dylematy moralne co do powziętej decyzji. Nie korzysta z okazji zabicia króla podczas modlitwy, choć potem żałuje, że nie wykazał się zdecydowaniem i konsekwencją: Hamlet traktuje tę sprawę zbyt osobiście i nie zdobywa się na czyny. Jest wspaniałym człowiekiem, lecz doprowadza do rozpaczy piękną dziewczynę, która go kocha. Zraża sobie też jej brata, który mógłby być jego przyjacielem, a nawet jego energiczną drugą połową. Książę chętnie pisuje sztuki teatralne i bywa aktorem, ale z czasem z przerażeniem i irytacją stwierdza, że wszyscy inni wokół niego traktują to, co uważał za teatr, śmiertelnie poważnie. Pozostaje mu więc tylko uświadomić sobie, co go czeka, przy czym świadomość ta nie może go uratować. [cyt. za: R. Vollmann, Arka Szekspira. Przewodnik po miłości i zbrodni, tłum. V. Grotowicz, wyd. MUZA SA, Warszawa 2003, s.172.]

Szekspir pokazuje, że władza jest niebezpieczną namiętnością, która potrafi zniweczyć wiele istnień ludzkich. Każda zbrodnia pociąga za sobą kolejne i w rezultacie doprowadza do klęski bohaterów – zarówno tych, którzy dopuścili się morderstwa, jak i tych, których los uwikłał w zbrodnię. Zabójstwo brata sprawia, że Klaudiusz planuje kolejne zbrodnie. Ostatecznie król umiera, a wraz z nim królowa, Laertes i Hamlet. Wcześniej ze świata odchodzą Poloniusz i Ofelia. Żądza władzy i okrucieństwo popełnionej zbrodni przynoszą zgubę wszystkim wokoło. Warto zauważyć, że przed klęską Hamlet próbuje uchronić swoją matkę. Prosi Gertrudę, aby żałowała za swoje grzechy, wyspowiadała się i nie żyła odtąd z mordercą swego męża. Gertruda jednak nie chce uwierzyć synowi, dalej tkwi w związku ze zbrodniarzem i nie podejmuje działań mających na celu pomoc prawemu synowi. Mimo starań Hamleta, dla królowej nie ma ratunku, będzie musiała zginąć tak samo jak inne osoby.

Szekspir nie pozostawia czytelnikowi nadziei. Każda zbrodnia prowadzi człowieka na drogę ku złu. Z drogi tej nie da się zejść, trzeba nią podążać. Bohater, który decyduje się zaprzepaścić swoją duszę jest zgubiony i stracony. Nie będzie dla niego ratunku. Swoim postępowaniem doprowadzi do klęski także innych.

Osobną kwestię stanowi ocena wojen prowadzonych między narodami. Książę norweski Fortynbras jest popędliwy i chciwy. Nie potrafi zaakceptować prawomocnego przejęcia części ziem Norwegii przez Danię. Co prawda ojcu udaje się go powstrzymać przed wszczynaniem buntu, jednak za wysoką cenę. Daje synowi wojsko, aby ten mógł udać się do Polski, w celu splądrowania tego małego kraju. Hamlet nie rozumie takiego postępowania. Polska jest biednym krajem, podbicie jej nie przyniesie wielu korzyści Norwegom. Pewne jest jednak, że podczas bitwy umrze wielu znakomitych żołnierzy – Polacy już szykują swoje wojska i są gotowi bronić ojczyzny. Po co więc wyruszać na tak bezsensowną wojnę? Książę duński nie rozumie chciwości wielkich władców.

Szekspir ukazał w Hamlecie, jak dwie ludzie namiętności, władza i zbrodnia, mogą zmienić ludzkie życie: Szekspir włożył w usta Hamleta poglądy na temat krwawej rywalizacji między narodami, zaś na przykładzie Klaudiusza pokazał, jak zło może się rozwijać aż do potwornych rozmiarów zbrodni. Zabójstwo nie pozostaje jednak bez wpływu na sposób myślenia i działania postaci. Niesie za sobą zgubne skutki i zaprzepaszcza duszę. [cyt. za: Biblioteczka opracowań: Hamlet, oprac. U. Lementowicz, wyd. Biblios, Lublin 2003, s. 46.]


Przeczytaj także: Motyw tragicznej miłości Romea i Julii

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.