Utwór Kazimierza Przerwy-Tetmajera „Któż nam powróci” został wydany w zbiorze „Poezje. Seria druga” w 1894 roku. Był to przełomowy moment dla polskiej literatury, uznawany za początek epoki Młodej Polski. Dzieło ma charakter programowy, stanowi próbę ustalenia roli poezji i zadań poety.
Wiersz jest zbudowany regularnie, składa się z czterech sześciowersowych strof. Został napisany jedenastozgłoskowcem. Pojawiają się rymy w układzie abacbc.
Utwór należy do liryki podmiotu zbiorowego, osoba mówiąca wypowiada się w imieniu pokolenia Młodej Polski. Obecne są więc czasowniki w pierwszej osobie liczby mnogiej i odpowiednie zaimki („nam powróci”, „wołają na nas”, „pytają się nas”, „smutku naszego głębiny”, „nie mamy odwagi”). Podmiot liryczny kieruje swoje słowa do przeciwników poezji modernistycznej, pojawiają się apostrofy („kto z was policzył te gorzkie godziny”, „spójrzcie nam w mózgi”, „żądacie od nas zbawień i pomocy”).
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Ważną rolę odgrywają pytania retoryczne („Któż nam powróci te lata stracone bez wiosennego w wiośnie życia nieba?”, „Czyśmy mogli obrać drogę inną?”, „Kto z was policzył te gorzkie godziny daremnych pragnień, żrących naszą duszę?”, „A któż mdlejące nasze wzmacnia duchy?”). Refleksyjną atmosferę tworzą niedopowiedzenia („Któż nam powróci te lata stracone bez wiosennego w wiośnie życia nieba?...”) oraz pauzy („dajcie nam słowa wiary i otuchy - - a nam któż daje słowa pocieszenia”). Zastosowano także epitety („lata stracone”, „gorzkie godziny”, „daremnych pragnień”) i metafory („smutku naszego głębiny bez dna i brzegu”, „spójrzcie nam w mózgi - - zgryzły je, strawiły wrodzone ludziom daremne pragnienia”, „my, z waszego wykarmieni chleba, jak wy, nie mamy odwagi i mocy”). Poeta posłużył się klamrą kompozycyjną, dwa pierwsze wersy pierwszej strofy powtarzają się na początku ostatniej zwrotki.
Utwór należy do liryki autotematycznej, zawiera refleksje na temat poezji i poety. Podmiot liryczny odnosi się do zarzutów, stawianych przez przeciwników młodopolskiej koncepcji sztuki. Pytanie, rozpoczynające i kończące utwór, przedstawia rozgoryczenie pokolenia końca XIX wieku, które zostało zmuszone do spędzania najpiękniejszych lat życia w zniewolonej ojczyźnie.
Osoba mówiąca wypowiada się w imieniu całej swojej generacji. Z niechęcią odnosi się do krytyków, niezadowolonych z kierunku, w który zmierza poezja. Prawdopodobnie są to pozytywiści, głoszący konieczność czynu i wspólnej pracy. Moderniści odrzucili idee głoszone przez swoich poprzedników. Przestali gloryfikować zbiorowość, skłonili się w stronę indywidualizmu.
Podmiot liryczny jest pełen żalu, nazywa swoją młodość straconym czasem. Ma pretensje do przeciwników młodopolskiej poezji, dlatego zadaje im szereg pytań, zarzucając brak empatii i zapatrzenie w idee, które nie zdały egzaminu. Młode pokolenie wciąż cierpi, ponieważ pragnie wolności, której prawdopodobnie nie zazna.
Podmiot liryczny jest zrezygnowany, uważa że walka nie ma sensu, ponieważ zaborcy są zbyt silni. Czuje wewnętrzną pustkę i niemoc. Jest typowym przykładem dekadenta, pogrążonego w apatii i pesymizmie. Osoba mówiąca uważa, że również pokolenie pozytywistów jest bezsilne. Dopatrywali się szansy na odzyskanie niepodległości w pracy u podstaw, ale ich działania nie przyniosły efektów. Młode pokolenie jest więc bezradne. Nie ma szans na walkę zbrojną, ciężka praca również kończy się porażką. Artyści Młodej Polski pogrążają się więc w bólu istnienia i zwątpieniu. Ich zagubienie podkreśla nagromadzenie pytań retorycznych.
Wiersz stanowi próbę określenia roli poezji i poety w społeczeństwie. Twórcy romantyczni chcieli prowadzić masy i dodawać im sił do walki. Pozytywiści mieli na celu kształtowanie właściwych postaw. Poeci modernistyczni odrzucili te koncepcje, koncentrując się na własnych emocjach i przeżyciach. Sztuka przestała spełniać jakąkolwiek funkcję.
Poeta nawiązuje do hasła „sztuka dla sztuki”. Twórczość artystyczna ma służyć wyłącznie celom estetycznym. Podmiot liryczny nie zamierza inspirować ani motywować do działania, ponieważ sam jest bezsilny i wypalony. Sztuka ma być wyłącznie rozrywką i sposobem na ucieczkę od rzeczywistości.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.