Utwór Czesława Miłosza „Ale książki” ma formę rozważań na temat wartości książki. Poeta przedstawił potęgę literatury, która jest o wiele trwalsza i bardziej wytrzymała, niż człowiek.
Autor zastosował formę wiersza białego. Utwór ma budowę stychiczną, nie pojawia się podział na strofy. Liczba zgłosek w obrębie wersu nie jest stała. Nie pojawiają się również rymy.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („wyobrażam”, „mnie nie będzie”). Wypowiada się również w imieniu zbiorowości wszystkich ludzi, ponieważ porusza uniwersalną tematykę („o ileż trwalsze od nas”).
Warstwa stylistyczna utworu jest dosyć rozbudowana. Najważniejszą rolę odgrywają personifikacje, książki nabierają cech ludzkich („dotykane, pieszczone trwać zaczęły”, „jesteśmy - mówiły”, „książki będą na półkach, dobrze urodzone”). Obecne są też metafory („książki będą na półkach, prawdziwe istoty”, „litery zlizywał buzujący płomień”, „o ileż trwalsze od nas, których ułomne ciepło stygnie razem z pamięcią”, „książki będą na półkach, dobrze urodzone, z ludzi, choć też z jasności, wysokości”), porównania („świeże, jeszcze wilgotne, niby lśniące kasztany pod drzewem w jesieni”), pojawiają się także liczne epitety („prawdziwe istoty”, „lśniące kasztany”, „buzujący płomień”, „ułomnie ciepło”, „mokry jaśmin”) orazwyliczenia („dalej dziwowisko, suknie kobiet, mokry jaśmin, pieśń w dolinie”).
Książki zostają w utworze przedstawione jako żywe istoty, które przetrwają wszystkie trudności. Istnieją od kiedy tylko ludzkość nauczyła się spisywać, przekazywane z pokolenia na pokolenie, historie. Kolejne pokolenia wprowadzały własne tendencje w literaturze, przelewały przyświecające im idee na papier.
Książki odegrały bardzo ważną rolę w historii ludzkości. Stały się świadectwem najważniejszych wydarzeń, niosły pocieszenie w trudnych czasach, stanowiły źródło rozrywki, służyły do nauki. Literatura stanowi zbiór ludzkiej mądrości, przedstawia zdobywaną przez wieki wiedzę. Prześledzenie książek z kolejnych epok ukazuje proces rozwoju człowieka, pozwala zrozumieć tok myślenia poprzednich pokoleń, poznać codzienne życie sprzed kilkuset lat.
Historia ludzkości jest pełna dramatycznych wydarzeń. Książki zdołały jednak przetrwać, chociaż część z nich została zniszczona. Nadchodziły kataklizmy, ludzie wywoływali wojny, zabijając się nawzajem. Przez wieki, książki były bezmyślnie niszczone. Z powodu nienawiści, konfliktów i chęci wzbogacenia się, człowiek niszczył cały świat, nie oszczędzając także literatury. Niejednokrotnie z książek wydzierano kartki, a nawet wrzucano je do ognia. Nikomu nie udało się jednak trwale unicestwić literatury, jednego z największych osiągnięć człowieka. Do dzisiaj zachowały się książki, pochodzące z czasów średniowiecza.
Podmiot liryczny podkreśla ulotność ludzkiego życia. Od kiedy człowiek zaczął pisać książki, przeminęły już miliardy ludzi. Życie człowieka trwa zaledwie kilkadziesiąt lat, co z perspektywy wszechświata jest nic nieznaczącą chwilą. Książki są tylko przedmiotami, a jednak znacznie przewyższają trwałością człowieka. Według osoby mówiącej, człowiek posiada „ułomne ciepło”. Gdy jego serce przestaje bić, staje się martwy, zimny, pozostaje tylko pogrzebać go w ziemi.
Podmiot liryczny dostrzega, że pamięć o zmarłym bardzo szybko mija. Istnieje wyłącznie w sercach kilku najbliższych osób, dopóki one żyją. Później całkowicie przestaje istnieć. Okazuje się, że jego obecność nie zmieniła niczego na świecie. Wszystko dalej toczy się swoim zwykłym trybem, nikt nie dostrzega braku kolejnego człowieka. Podmiot liryczny nie wyobraża sobie, że jest wyjątkową jednostką, która ma wpływ na losy ludzkości. Wie, że po jego śmierci, nic się zmieni. Świat dalej będzie istniał w swojej dotychczasowej postaci. Całkowicie inaczej jest z książkami. Ich nagłe zniknięcie wywołałoby poruszenie. Literatura jest wieczna, wywiera wpływ na ludzkie umysły i serca. Osoba mówiąca zdaje sobie sprawę, że niebawem przeminie, ale przyjmuje to ze spokojem. Wie, że taka jest naturalna kolej rzeczy.
Osoba mówiąca dostrzega nieuchronne przemijanie prawie wszystkiego, co wokół siebie obserwuje. Kobiety w wytwornych sukniach czeka śmierć, na ich miejsce pojawią się kolejne damy, które będą wzbudzać zachwyt. Kwiaty zwiędną i obumrą, aby pozwolić rosnąć nowym, młodym roślinom. Natura nie jest stała, krajobraz wciąż się zmienia. Stałym elementem świata są tylko książki, które zawsze będą znajdowały się na półkach domów, bibliotek, szkół i uniwersytetów. Podmiot liryczny gloryfikuje książki, uznaje je za nadludzkie, porównuje je wręcz do bóstw. Książki rodzą się nie tylko z wyobraźni człowieka, ale też z „jasności, wysokości”, symbolizujących Boga. To właśnie dzięki pierwiastkowi boskiemu, literatura była w stanie przetrwać wszystkie wojny i kataklizmy, podczas których życie straciło tak wielu ludzi.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.