Czesław Miłosz powraca w utworze „Ojciec objaśnia” do krainy dzieciństwa. Wiersz stanowi poetycką opowieść ojca o europejskich miastach, skierowaną do swoich dzieci.
Utwór należy do cyklu „Świat. Poema naiwne”, wydanego w 1945 roku jako część tomiku „Ocalenie”. Cykl powstał w 1943 roku i składa się z dwudziestu krótkich wierszy, które można interpretować pojedynczo lub jako całość, składającą się na poemat. Poeta chciał uciec od wojennej rzeczywistości do bezpiecznej krainy dzieciństwa, kojarzącej się z ładem moralnym i patriarchalnym porządkiem, który panował w jego domu.
Kilka utworów z cyklu zostało poświęcone ojcu poety, Aleksandrowi Miłoszowi („Ojciec w bibliotece”, „Zaklęcia ojca”, „Ojciec objaśnia”). Inspiracją do stworzenia wierszy były szczęśliwe dzieciństwo na wsi oraz podróże z ojcem. Utwór „Ojciec objaśnia” ukazuje rodzica, który stara się zarazić swoje dzieci ciekawością świata i chęcią odkrywania innych kultur.
Wiersz ma budowę regularną. Składa się z sześciu czterowersowych strof. Został napisany jedenastozgłoskowcem, ze średniówką po piątej sylabie. Poeta zastosował rymy krzyżowe. Tekst utworu w całości został ujęty w cudzysłów. Jest więc dosłownym przytoczeniem opowieści ojca, skierowanej do dzieci.
Wiersz należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność. Świadczy o tym zastosowanie czasownika w pierwszej osobie liczby pojedynczej („resztę opowiem kiedyś innym razem”). Osobę mówiącą można identyfikować z ojcem autora, który kieruje wypowiedź do swoich synów.
Warstwa stylistyczna wiersza jest dosyć rozbudowana. Pojawiają się liczne metafory („z chmurki wiszą deszczu struny”, „to, co krainę białą pianą dzieli, to Alpy”, „mgły niebieskiej chwieje się równina”, „w słońca żółtego kąpieli”) oraz porównania („cień ucieka, jakby biegł naprawdę”, „Italia leży niby talerz modry”). Zastosowano także personifikacje („cień ucieka, jakby biegł naprawdę”, „Paryż chce wieży towarzyszyć krokom”, „i inne miasta Paryżowi wtórzą”) i epitety („miasto niestare”, „akacjowym gajem”, „starym obyczajem”, „talerz modry”, „morską zatoką”, „mgły niebieskiej”).
Podmiot liryczny, razem z dziećmi, pochyla się nad atlasem Europy. Snuje swoją opowieść na temat miast, które dla najmłodszych są tylko literkami na mapie. Dzięki wyobraźni ojca i jego poetyckiej wrażliwości, powstaje plastyczna wizja całego kontynentu, pełna barw i niezwykłych krajobrazów. Podmiot liryczny i odbiorcy jego słów odbywają podróż w swojej wyobraźni, nie zmieniając rzeczywistego miejsca pobytu.
Osoba mówiąca zdaje się widzieć Europę z góry, obejmować wzrokiem wszystkie opisywane miasta. Za pomocą środków poetyckich opowieść staje się magiczna i wyjątkowa. Podmiot liryczny nie podaje suchych faktów, ale opisuje kolejne miejsca w metaforyczny sposób, opowiada historie, interesujące dla dzieci i łatwe do zapamiętania.
Opowieść osoby mówiącej rozpoczyna się od Warszawy. Każdy Polak powinien stawiać stolicę swojego kraju na pierwszym miejscu. Podmiot liryczny nazywa ją miastem młodym, ale bardzo znanym. W czasach powstania utworu, Warszawa nie była jednak sławna w pozytywny sposób. Stała się najbardziej zniszczonym miastem II Wojny Światowej. Na Warszawę spada promień, znak od Boga, który rozproszy zbierające się nad miastem cienie.
Następnie podmiot liryczny przenosi się do stolicy Czech - Pragi, która jest skąpana w strugach deszczu. Podziwia górujący nad nią Zamek na Hradczanach, który był siedzibą czeskich królów. Budowla znajduje się na wzniesieniu, dokładnie tak jak dawniej planowano wszystkie miasta.
Po odwiedzeniu Czech, podmiot liryczny kieruje się w stronę Alp. Opisuje majestatyczne góry za pomocą metafory. Przypominają mu one białą pianę, dzielącą niziny i czarne jodłowe lasy. Za górami leży słoneczna i ciepła kraina - Włochy. Błękitne wody, otaczających półwysep mórz, przypominają osobie mówiącej „modry talerz”. Podmiot liryczny podziwia Rzym, stolicę chrześcijaństwa, znaną ze swojej niezwykłej architektury. Tłumaczy dzieciom, że z pewnością rozpoznają Bazylikę św. Piotra, ponieważ posiada charakterystyczną, okrągłą kopułę.
Na północ od Włoch, u wybrzeży Zatoki Biskajskiej, znajduje się Francja. Podmiot liryczny opisuje spowity mgłą Paryż, stolicę europejskiej sztuki. Jego symbolem jest Wieża Eiffla. Osoba mówiąca podziwia francuską architekturę, wraz z wzniesionymi nad Sekwaną mostami. Następnie, podmiot liryczny wspomina o „innych miastach”, zbudowanych z żelaza i szkła. Nie mówi jednak dzieciom, gdzie się one znajdują, stwierdza że czas zakończyć opowieść, ponieważ staje się zbyt długa. Według opowieści osoby mówiącej, jedyne co dzieli Europę, to Alpy.
W utworze powstaje pozytywna wizja kontynentu o zróżnicowanej kulturze i wspólnej religii. Podmiot liryczny celowo decyduje się na przemilczenie bolesnych wydarzeń, przedstawia swoim dzieciom Europę jako piękne i bezpieczne miejsce.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.