Utwór Adama Mickiewicza „Nad wodą wielką i czystą...” opisuje górskie jezioro, co staje się punktem wyjścia do refleksji nad życiem, nieuchronnym przemijaniem i sensem ludzkiego istnienia. Dominuje motyw wody, który staje się kluczem do interpretacji wiersza.
Wiersz jest jednym z najbardziej znanych utworów cyklu „Liryki lozańskie”. Zbiór powstał w latach 1839-1840, gdy Mickiewicz przebywał w szwajcarskim mieście, Lozannie. Cykl został opublikowany już po śmierci autora i wyróżnia się na tle poezji romantycznej. Mickiewicz posłużył się bardziej zwięzłą formą, utwory cechuje melodyjność, wynikająca z zastosowania powtórzeń i paralelizmów.
Wieszcz podjął także bardziej osobistą tematykę, nie skupiał się jednak na motywach miłosnych, ale kwestiach najważniejszych. Pobyt w Szwajcarii skłonił Mickiewicza do przemyśleń na temat celu własnej egzystencji oraz analizy podjętych w przeszłości decyzji i działań. Inspiracją do stworzenia wiersza prawdopodobnie był pobyt nad Jeziorem Genewskim. Poeta nawiązuje w utworze do motywu vanitas, podkreśla że ludzkie życie jest kruche i ulotne, wszystkie dobra doczesne nieuchronnie przemijają.
Poeta nawiązuje do formy sonetu, ponieważ utwór można tematycznie podzielić na część opisową, która obejmuje trzy pierwsze strofy, oraz filozoficzno-refleksyjną. Wiersz składa się z pięciu strof, z których cztery są czterowersowe. Wyjątek stanowi trzecia zwrotka, składająca się z sześciu wersów. Poeta zastosował rymy parzyste i krzyżowe.
Utwór należy do liryki bezpośredniej, podmiot liryczny ujawnia swoją obecność w dwóch ostatnich strofach. Świadczy o tym zastosowanie czasowników w pierwszej osobie liczby pojedynczej i odpowiednich zaimków („widzę”, „odbijam”, „pomijam”, „mnie płynąć, płynąć i płynąć”).
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Wiersz jest melodyjny, dzięki paralelizmom składniowym. Poeta zastosował anafory, trzy pierwsze strofy rozpoczynają się od słów, pełniących też rolę tytułu („Nad wodą wielką i czystą”). Obecne są także powtórzenia („Mnie płynąć, płynąć i płynąć”), w czterech pierwszych zwrotkach kilkukrotnie pojawia się słowo „woda”. Poeta opisuje górski krajobraz, dlatego ważną rolę odgrywają epitety („wodą wielką i czystą”, „tonią przejrzystą”, „czarne obłoki”, „dumne opoki czoła”). Pojawiają się też metafory („obłokom deszcze przewozić”, „wszystko wiernie odbijam”). Przyroda nabiera cech ludzkich, zastosowano personifikacje („przebiegły czarne obłoki”, „dumne opoki czoła”, „skałom trzeba stać i grozić”).
Podmiot liryczny, który można utożsamiać z poetą, opisuje górski krajobraz. Widok jest imponujący, masywy górskie odbijają w spokojnej wodzie. Gdy nadchodzi burza, w jeziorze widoczne są czarne chmury. Mimo, że nawałnica niszczy panujący spokój, rozlegają się grzmoty, woda wciąż jest stała i nieruchoma.
W utworze panuje poważna, refleksyjna atmosfera. Osoba mówiąca zdaje sobie sprawę, że trwałe są tylko niektóre elementy przyrody, wszystko inne wciąż się zmienia. Każdy z fragmentów krajobrazu ma symboliczne znaczenie. Niebo to znak czegoś doskonałego, niemożliwego do osiągnięcia w życiu doczesnym. Wiążą się z nim masywy górskie, symbolizujące dążenie do celu, wymagające wysiłku. Wejście na szczyt pozwala człowiekowi poczuć bliskość Boga. Woda to alegoria spokoju i stałości. Harmonię zaburzają grzmoty i błyskawice, oznaczające nagłe zmiany i kryzysy.
W dwóch ostatnich strofach, osoba mówiąca snuje refleksje na temat ludzkiej egzystencji. Podmiot liryczny utożsamia się z żywiołem wody, jest spokojny i niezmienny. Jest poetą, w swoich utworach wiernie odbija rzeczywistość. Godzi się z ustalonym porządkiem, unika gwałtownych zmian i buntu. Każdy posiada własne przeznaczenie, rolę którą powinien odegrać.
Podmiot liryczny nie uważa jednak, że jego postawa nie jest całkowicie słuszna. Człowiek nie może pozostawać obojętny, w jego naturze leżą zmiany, przystosowywanie się do niestałej rzeczywistości. Podmiot liryczny wie, że jego przeznaczeniem jest rozwój, nie może wciąż stać w miejscu.
Wszystko nieuchronnie przemija, człowieka czeka śmierć, czego należy być świadomym. Woda tylko pozornie jest stała, w rzeczywistości wciąż płynie. Tak też zamierza postępować podmiot liryczny, którego misją jest tworzenie i działanie, dopóki jego czas na ziemi nie dobiegnie końca.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.