Utwór Marii Konopnickiej „Pieśń o domu” należy do liryki patriotycznej. Tematem jest miłość Polaków do ojczystego kraju, przedstawiona za pomocą metaforycznego obrazu domu rodzinnego.
Maria Konopnicka tworzyła w trudnych dla Polski czasów rozbiorów. Była znana ze swojej działalności patriotycznej i zaangażowania w sprawy walki o niepodległość. Poetka odważnie brała udział w protestach i tworzyła utwory o tematyce narodowej. Konopnicka sprzeciwiała się germanizacji, popierała protesty uczniów z Wrześni, którzy nie zgadzali się na naukę religii w języku niemieckim.
Poetka uważała za patriotyzm nie tylko walkę zbrojną, ale też zachowanie tożsamości narodowej, pielęgnowanie historii i kultury oraz patriotyczne wychowywanie dzieci i młodzieży. Konopnicka doceniała rolę języka polskiego w kształtowaniu polskości wśród młodych pokoleń, dlatego ważne było dla niej tworzenie w mowie ojczystej i sprzeciwianie się germanizacji w szkołach. Utwór „Pieśń o domu” opowiada o konieczności zaangażowania się w sprawy ojczystego kraju. Dom służy w wierszu jako metafora ojczyzny, nie pada słowo Polska.
Utwór został napisany językiem ezopowym. Jest to formowanie wypowiedzi w taki sposób, aby prawdziwe przesłanie było zasugerowane w utajony sposób. Konopnicka nie mogła mówić wprost o sprawach narodu polskiego, ponieważ cenzura nie zezwoliłaby na publikację wiersza.
Wiersz ma bardzo regularną budowę. Składa się z sześciu czterowersowych strof. Układ rymów różni się w zależności od zwrotki, poetka zastosowała rymy okalające, parzyste i krzyżowe. Pojawiają się paralelizmy składniowe, pierwsze pięć strof zostało zbudowane w podobny sposób. Rozpoczynają się anaforą („Kochasz ty dom”) i mają formę pytań retorycznych. Ostatnia zwrotka pełni funkcję wniosku, nie jest pytaniem, ale wykrzyknieniem („Sercem ojczystych progów strzeż, serce w ojczystych ścianach złóż!”).
Utwór należy do liryki inwokacyjnej, podmiot liryczny zwraca się do adresata, którym jest każdy Polak. Poetka nie określiła konkretnego odbiorcy, ponieważ sprawy narodowe powinny być bliskie wszystkim. Pojawiają się więc apostrofy („Kochasz ty dom”, „koi twe łzy”, „Gdy w duszę ci uderzy grom, wspomnieniem swym ocala cię”). Podmiot liryczny to patriota, który chce przekazać innym wyznawane przez siebie wartości.
Warstwa stylistyczna utworu jest rozbudowana. Pojawiają się liczne epitety („rodzinny dom”, „srebrnej mgły”, „stary dach”, „rodzinny próg”, „cierniowych dróg”, „skoszonych traw”, „płowych zbóż”, „kipiącą krew”, „ojczystych progów”). Przedmioty i zjawiska nabierają cech ludzkich, zastosowano personifikacje („ten stary dach, co prawi baśń o dawnych dniach”, „rodzinny próg, co wita cię z cierniowych dróg”, „głogom kwiat wplatają w skroń”). Obecne są też metafory („szumem swych lip wtórzy twym snom”, „wichrów chór przelewa w twą kipiącą krew”, „w duszę ci uderzy grom”, „sercem ojczystych progów strzeż”).
Polska zostaje w utworze zastąpiona słowem „dom”. Stopniowo, z każdą strofą, podmiot liryczny poszerza jego zakres znaczeniowy. W pierwszej zwrotce, dom jest miejscem urodzenia, gdzie spędza się lata dzieciństwa. Jest to bezpieczny azyl, kojarzący się z bezpieczeństwem i ratunkiem w trudnych chwilach.
Podmiot liryczny wspomina również o lipach, co stanowi nawiązanie do twórczości Jana Kochanowskiego. Renesansowy poeta opisywał dom, mówiąc o lipie czarnoleskiej. W drugiej zwrotce, dom rodzinny jest określony także jako miejsce edukacji. W latach dzieciństwa kształtują się tożsamość i system wartości. Dom jest nie tylko budynkiem, ale przede wszystkim symbolem polskiej kultury i historii, przekazywanych kolejnym pokoleniom. Progi domu są omszałe, narodowe obyczaje pochodzą z bardzo dawnych czasów, ale wciąż pozostają aktualne.
W trzeciej zwrotce, podmiot liryczny rozszerza pojęcie domu do otaczających go krajobrazów. Osoba mówiąca przywołuje polski krajobraz, sielankową wizję skoszonych traw, zbóż, drzew i dzikich róż. W następnej strofie, podmiot liryczny nie opisuje ojczyzny jako konkretnego miejsca. Polskę tworzą jej tradycja i historia.
Ojczyzna zostaje porównana do ciemnego boru, w którym słychać „jęk duchów”. Są to duchy Polaków, którzy oddali swoje życie za ojczysty kraj. Teraz przekazują swoje ideały kolejnym pokoleniom, aby dodać im siły. Podmiot liryczny wspomina o trudnościach, które z pewnością nadejdą. Dom jest miejscem bezpiecznym, w którym można się schronić. W trudnych chwilach często wraca się myślami do czasów dzieciństwa, atmosfery rodzinnej bliskości. Dom można rozumieć także jako ojczyznę, marzenia o niepodległej Polsce dodają otuchy i chronią przed zwątpieniem.
Ostatnia strofa stanowi podsumowanie przemyśleń osoby mówiącej. Przywołany zostaje kolejny motyw, kojarzony z polskością - chleb. Podmiot liryczny nakazuje każdemu Polakowi, który kocha rodzinny kraj, zachowanie odpowiedniej postawy. Należy bronić „ojczystych progów”, rozumianych nie tylko jako wejście do domu, ale też granice Polski. Trzeba bronić ich sercem, nie tylko przez walkę zbrojną, ale też chroniąc polską tradycję i kulturę, których chcą pozbyć się zaborcy. Należy być także przygotowanym na najwyższą ofiarę - własne życie. Część Polaków będzie musiała złożyć swoje serce w „ojczystych ścianach”. Poetka stara się zmotywować swoich rodaków do walki, pokazać że zachowanie polskiej tożsamości zależy od nich samych. Utwór pokazuje, że każdy ma obowiązek dbania o swój dom - Polskę.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.