Ballada niemieckiego poety Johanna Wolfganga Goethego „Król Olch” opowiada o podróży ojca i syna przez ciemny las. Świat przedstawiony w utworze ma dwoistą naturę, pojawiają się elementy fantastyczne i realistyczne. Był on wielokrotnie przekładany na wiele języków, w tym polski.
Utwór został napisany w 1782 roku. Goethe stworzył ją jako część większej ballady operowej „Die Fischerin”. Był to czas, gdy w literaturze pojawiały się liczne nawiązania do folkloru i ludowych wierzeń, odrzucanych przez poprzednie pokolenia racjonalistów. Jednym z prekursorów tego nurtu był przedstawiciel klasyków weimarskich - Johann Gottfried Herder. Wprowadził on do literatury postać króla elfów, pochodzącą z mitologii skandynawskiej. Prawdopodobnie na skutek błędu w tłumaczeniu, król elfów zmienił się w niemieckich dziełach w króla olszyn (lub króla olch). Możliwe jednak, że był to zabieg celowy, ponieważ olcha to drzewo związane z wierzeniami ludowymi. Wynika to z właściwości drewna olchowego, które po rozrąbaniu czerwienieje, przypominając krew.
Postać ellerkonge, która w utworze Goethego jest nazwana królem olch, pochodzi z mitologii skandynawskiej. W swojej pierwotnej formie była uwodzicielską kobietą, która wiodła napotkanych mężczyzn do zguby, aby zemścić się i zaspokoić swoją próżność. Duch ten był nazywany córką króla elfów. W literaturze niemieckiej pojawił się w balladzie Johanna Gottfrieda Herdera „Erlkonigs Tochter”. Goethe zainspirował się balladą Herdera oraz skandynawskimi baśniami i w swoim utworze umieścił postać króla elfów, zamiast jego córki. Król przypomina bardziej złowrogą siłę, zapowiadającą rychłą śmierć, niż kobietę pochodzącą ze skandynawskich wierzeń.
Goethe stworzył balladę romantyczną, gatunek synkretyczny, łączący w sobie elementy liryki, epiki i dramatu. Utwór posiada trzech bohaterów: ojca, syna i tytułowego króla olch. O ich losach opowiada wszechwiedzący, trzecioosobowy narrator. Ballada ma budowę regularną, składa się z ośmiu czterowersowych strof. Poeta zastosował rymy parzyste. Nieregularna jest jedynie ilość sylab w obrębie wersu. Przekład na język polski, autorstwa Wisławy Szymborskiej, jest dosyć swobodny, ale zachowuje oryginalny rytm.
Warstwa stylistyczna ballady jest dosyć rozbudowana. W utworze pojawiają się elementy dialogu, narrator oddaje głos bohaterom. Ich wypowiedzi są emocjonalne, zastosowano wykrzyknienia („Pójdź chłopcze w las, w ten głuchy las!”, „Ach, strzeż się, bo wołam już ostatni raz!”). Obecne są też onomatopeje („tętniło echo”, „szeleści olcha i szumi wrzos”). Przyroda nabiera cech ludzkich, co jest typowe dla utworów romantycznych. Zastosowano więc personifikacje („las w mroku spał”, „to wiatru głos”, „księżyc tańczy wśród czarnych pni”). Pojawiają się też liczne epitety („biały tren”, „głuchy las”, „przedziwne czary”, „złotolitą chustkę”, „czarnych pni”, „głęboki las”). Na rytm utworu wpływają powtórzenia („noc padła na las, las w mroku spał”, „to wiatr, mój synku, to wiatru głos”) oraz anafory, dwie strofy rozpoczynają się od słów „Pójdź”.
Balladę „Król Olch” można odczytywać na dwa sposoby: racjonalny i irracjonalny. Narrator opisuje z pozoru prostą sytuację: ojciec, podczas zimowej nocy, wiezie chorego syna przez las do domu. Dziecko jest bardzo osłabione, mówi ojcu, że w ciemnym lesie widzi postać króla olch. Ojciec podchodzi do życia racjonalnie, odpowiada synowi, że to tylko mgła przybiera taki kształt. Dziecko słyszy króla olch, który namawia go do wejścia do lasu. Król olch kusi chłopca dobrą zabawą i kunsztownymi strojami. Ojciec jednak twierdzi, że to tylko szum wiatru w liściach drzew. Król olch ponownie przemawia do dziecka, obiecuje mu zabawę ze swoimi córkami. Rodzic uspokaja dziecko, przekonuje, że chłopiec nie widzi księżniczek, ale lśnienie księżyca. Król olch zaczyna grozić dziecku, że zabierze je siłą. Gdy chłopiec widzi zbliżającego się króla olch, prosi ojca o pomoc. Mężczyzna pędzi w stronę domu, ale nie dociera na czas - dziecko umiera w jego ramionach.
Odejście syna można interpretować na dwa sposoby. Być może rację ma ojciec, postrzegający świat w realistyczny sposób. Prawdopodobnie dziecko zmarło z powodu choroby i wyczerpującej jazdy. Obraz i głos króla olch mogły być halucynacjami umierającego dziecka, tłumaczonymi tajemniczą, nocną przyrodą, tak jak postrzegał to ojciec.
Utwór opiera się na konflikcie między światopoglądem racjonalnym i irracjonalnym, charakterystycznym dla epoki romantyzmu. Być może dziecko faktycznie zostało porwane przez króla olch, kryjącego się w lesie. Chłopiec jest łącznikiem między rzeczywistością realną i ponadnaturalną, istnieje w rzeczywistym świecie, ale też widzi istoty fantastyczne. Z kolei, król olch w całości należy do świata nadprzyrodzonego. Kontrast między postrzeganiem rzeczywistości przez ojca i syna podkreślają także barwy. Ojciec widzi wszystko w czerni i bieli. Chłopiec dostrzega królewskie barwy: złoto i czerwień.
Nastrój ballady jest typowy dla utworów romantycznych. Wydarzenia mają miejsce w mrocznym lesie, co potęguje u czytelnika poczucie niepokoju. Napięcie stopniowo rośnie, do momentu, gdy król olch zbliża się do dziecka, aby je porwać. Postać króla stanowi jedność z naturą, spowija go gęsta mgła. Ballada jest tajemnicza, również przez przemilczenie wielu szczegółów. Czytelnik nie dowiaduje się, na co choruje dziecko oraz jakie są prawdziwe intencje króla olch, dlaczego zależy mu na zwabieniu chłopca do lasu.
Niejasne jest również zakończenie, które narrator pozostawia interpretacji odbiorcy. Twórcy romantyczni chętnie sięgali po motyw dziecka, z powodu przekonania, że najmłodsi widzą i czują więcej, niż racjonalnie myślące osoby dorosłe. Od czytelnika zależy, czy uwierzy w istnienie tytułowego króla olch, czy uzna jego obecność za halucynację umierającego chłopca. To, że ojciec nie widział jego postaci, nie oznacza, że króla tam nie było. Każdy człowiek dostrzega to, co jest gotowy zobaczyć.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.