Ignacy Krasicki w powszechnej świadomości funkcjonuje jako twórca bajek. Warto jednak wiedzieć, że najwybitniejszy z oświeceniowych twórców poszczycić może się bardzo wieloma dziełami (w tym powieścią), które charakteryzują się ogromem tematów. „Hymn do miłości Ojczyzny” należy czytać w kontekście sytuacji społeczno-politycznej kraju.
Utwór ukazał się szerszej publiczności w roku 1774 w „Zabawach przyjemnych i pożytecznych”. Czytać należy go w bezpośrednim kontekście wydarzeń następujących po konfederacji barskiej i tragedii pierwszego rozbioru Polski. Można uznać, że dzieło Krasickiego stanowi początek tzw. liryki patriotycznej dotyczącej czasów braku niepodległości.
Tytuł wiersza sugeruje sposób, w jaki należy odczytywać ten utwór. Jest to hymn, a zatem uroczysta pieśń pochwalna, rozpoczynająca się najczęściej apostrofą. Już w pierwszym wersie utworu możemy dostrzec, że główny element struktury hymnu został zrealizowany:
Święta miłości kochanej ojczyzny
W utworze pojawiają się liczne metafory, które nadają podniosłości wyartykułowanemu w utworze wyznaniu:
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny
Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe
Na warstwę poetycką hymnu składają się również oksymorony („Dla ciebie zjadłe smakują trucizny”) oraz liczne epitety („święta miłości”, „umysły poczciwe”). Pojawiające się w utworze powtórzenia („byle”, „nie żal”) służą wzmocnieniu przekazu. Dzięki zastosowanym środkom stylistycznym utwór jest nie tylko hymnem pochwalnym ale również wierszem, w którym swoje miejsce zajmują konkretne deklaracje oraz postulaty.
W „Hymnie do miłości Ojczyzny” podmiot liryczny nie ujawnia się. Adresatem utworu, o czym należy pamiętać, nie jest ojczyzna, lecz miłość ojczyzny. Osoba mówiąca w wierszu sugeruje, że uczucie to rozumie jedynie konkretna grupa osób obdarzona odpowiednimi cechami:
Święta miłości kochanej ojczyzny,
Czują cię tylko umysły poczciwe!
W hymnie tym zauważyć można zestawienie, które na stale towarzyszyć będzie większości późniejszych utworów patriotycznych, szczególnie doby romantyzmu. Podmiot liryczny, przy pomocy oksymoronów, wiąże bowiem bezpośrednio uczucie miłości do kraju z cierpieniem:
Dla ciebie zjadłe smakują trucizny,
Dla ciebie więzy, pęta niezelżywe
Podmiot informuje zatem, że dla człowieka, który kieruje się wartościami patriotycznymi, nawet trucizny nie mają nieprzyjemnego smaku, a więzy i pęta (więc niewola) nie są czymś hańbiącym (niezelżywym). Wnioski te powiązane są z deklaracjami obecnymi w dwóch pierwszych wersach utworu – „umysły poczciwe”, które są w stanie odczuwać miłość do ojczyzny, kierują się w życiu konkretnymi wartościami. Są to nie tylko patriotyzm, ale również poszanowanie tradycji i przywiązanie do niej, szanowanie pokoleń wcześniejszych i uczciwość względem sobie oraz innych ludzi. Dla osób kierujących się podobnym systemem wartości jest zrozumiałe, że miłość do ojczyzny połączona musi być z cierpieniem.
W kolejnych wersach pomiot liryczny nadaje Ojczyźnie szereg pozytywnych cech. Poświęcenie, jakiego wymaga miłość do niej kształci w człowieku pewne umiejętności – fizyczne i psychiczne – które wzmacniają jego przynależność do danego kraju:
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,
Gnieździsz w umyśle rozkoszy prawdziwe,
Blizny – w obronie ojczyzny – w rozumieniu podmiotu lirycznego są rzeczą chwalebną i wyzwalają w jednostce poczucie spełnionego obowiązku wobec niej. Wartości, które zagnieździły się w umyśle osób patriotycznych są więc wynikiem starań o bezpieczeństwo kraju. Pamięć o poświęceniu wzmacniać ma poczucie przywiązania i obowiązku wobec niego.
Ostatnie dwa wersy „Hymnu do miłości Ojczyzny”:
Byle cię można wspomóc, byle wspierać,
Nie żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.
pełnią rolę deklaracji. Podmiot liryczny oświadcza, że ponoszenie cierpienia w celu pomocy i wspomagania swojego kraju jest wartością nadrzędną – warto dla niej wyrzec się dóbr materialnych, bezpieczeństwa oraz nawet życia. Istotne dla odczytania utworu jest przekonanie podmiotu lirycznego o tym, że wszystkie działania jednostki muszą być podporządkowane w chwili zagrożenia przede wszystkim dobru ojczyzny – wymaga to od niej nie tylko deklaracji, ale konkretnych przedsięwzięć.
W utworze Ignacego Krasickiego zaobserwować można pełne zaangażowanie patriotyczne podmiotu lirycznego. Podobne deklaracje będą miały swoje miejsce w epoce późniejszej – romantyzmie – i dopiero w niej w pełni nabiorą cech charakterystycznych twórczości poetów tego okresu. Oświeceniowy „Hymn do miłości Ojczyzny” prezentuje zupełnie nowatorskie podejście do patriotyzmu – radykalne i bezpośrednie w swoich deklaracjach.
Właśnie z tego powodu utwór odczytywać należy w pełnym kontekście historycznym czasów, do których przynależy. Pierwszy rozbiór Polski i poczucie, że mogą za nim stać kolejne nieszczęścia spadające na kraj, wyzwoliło w podmiocie lirycznym potrzebę czynu i konkretnych działań, za sprawą których należało starać się uniknąć nieszczęśliwego losu. Połączenie cierpienia z patriotyzmem na długo pozostanie w historii literatury polskiej jednym z głównych motywów.
Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.