Tren XVI – interpretacja

Utwór „Tren XVI” autorstwa Jana Kochanowskiego pochodzi z wydanego w 1580 roku cyklu poetyckiego „Treny”, obejmującego 19 trenów poświęconych zmarłej córeczce poety, Urszulce. Wiersz porusza temat światopoglądowy, skupia się nie na samej żałobie spowodowanej stratą dziecka, a jej następstwie w postaci zwątpienia w dawne wartości. Poeta rozlicza się z filozofią stoicką, którą niegdyś wyznawał, a która z perspektywy tragedii wydaje mu się bardzo krzywdząca dla człowieka.

Tren XVI - analiza utworu i środki stylistyczne

Tren XVI - interpretacja utworu

Tren XVI - analiza utworu i środki stylistyczne

Wiersz Jana Kochanowskiego należy do liryki bezpośredniej, o czym świadczą odpowiednie zaimki („Wybij mi z głowy”) oraz czasowniki w pierwszej osobie liczby pojedynczej („porzucić muszę”).

Obecne są w nim liczne apostrofy, co wpisuje dzieło w definicję liryki zwrotu do adresata. Jest przykładem trenu, czyli utworu o charakterze żałobnym, pisanym ku czci i pamięci osoby zmarłej. Ze względu na to dzieło zaliczyć można również do liryki funeralnej, czyli właśnie żałobnej. Podmiot liryczny tożsamy jest z samym poetą. Jego refleksje dotyczą zagadnień światopoglądowych, jednak ich punktem wyjściowym jest śmierć ukochanej córeczki Kochanowskiego.

Utwór ma stroficzną, regularną budowę. Składa się jedenastu czterowersowych strof. Pisany jest jedenastozgłoskowcem, jednak ostatni wers każdej zwrotki jest krótszy – liczy jedynie pięć sylab. Taki układ nazywany jest strofą saficką. Na rytmikę tekstu bardzo duży wpływ mają dokładne rymy o układzie parzystym.

Warstwa stylistyczna utworu jest niezwykle rozbudowana. Znaleźć w nim można przede wszystkim epitety („wdzięczny rym”; „miłej ojczyzny”), metafory („Lutnią i wdzięczny rym porzucić muszę”; „Jako to łacno pisać sie z rozumy, / Kiedy po wolej świat mamy”), apostrofy („Przecz z płaczem idziesz, Arpinie wymowny”; „Czasie, pożądnej ojcze niepamięci”), przerzutnie („a głowa / Człowieku zdrowa”; „a jako sie stawi / Fortuna”), pytania retoryczne („Żywem, czy mię sen obłudny frasuje?”; „Kto rany ruszy?”), personifikacje („śmierć […] / Gdy już k nam bieży”; „Czasie, […] / Wybij mi z głowy”), archaizmy („łacno”; „Przeczże”) oraz paradoksy („W dostatku będąc, ubóstwo chwalemy”; „W rozkoszy żałość lekce szacujemy”).

Tren XVI - interpretacja utworu

Wiersz „Tren XVI” stanowi gorzki rozrachunek ze stoicyzmem, czyli filozofią, którą niegdyś wyznawał Jan Kochanowski. Zakłada ona, że niezależnie od sytuacji życiowej człowiek powinien zachować spokój. Zarówno w szczęściu, jak i tragedii należy być opanowanym i stałym. Poeta był zagorzałym zwolennikiem takiego stylu życia, jednak cały jego światopogląd runął wraz z ogromną tragedią, śmiercią jego ukochanej córeczki, Urszulki.

W swoim trenie rozlicza się z założeniami stoicyzmu, obnażając jego negatywną stronę. Kochanowski już na samym początku trenu podkreśla, jak znacząco wpłynęła na niego ta osobista tragedia. Cierpienie sprawiło, że stracił zapał twórczy, a także przestał odróżniać jawę od snu. Wszystko zaczyna zlewać mu się w jedną, pełną bólu i cierpienia całość.

Stan ten zmusza go do refleksji nad ludzką naturą. Zauważa, że o wiele łatwiej jest kierować się daną filozofią czy światopoglądem, kiedy człowiek znajduje się w stabilnej sytuacji życiowej i ma wszystkiego pod dostatkiem. Poeta dostrzega, że paradoksalnie „W dostatku będąc, ubóstwo chwalemy” oraz „W rozkoszy żałość lekce szacujemy”. Ludzie nie doceniają tego, co mają, póki tego nie utracą. Nie myślą o śmierci, dopóki jej widmo nie stanie się realne. Przeżywają całe swoje życie w sposób bezrefleksyjny, pozbawiony głębszego sensu, dopóki nie zaznają tragedii, która przewartościuje ich dotychczasowe poglądy.

Kochanowski wspomina postać Arpina, czyli Cycerona, rzymskiego pisarza i filozofa, a przede wszystkim zwolennika filozofii stoickiej. Renesansowy twórca nawiązuje do jego historii. Zauważa wiele niekonsekwencji i przejawów hipokryzji, wynikających z biografii owego mędrca. Za życia Cyceron głosił, że prawdziwym domem jest dla niego cały świat, jednak gdy został wygnany z ojczystego Rzymu, nie mógł się z tym pogodzić. Bardzo boleśnie odczuł rozłąkę z ukochanym miejscem oraz stracił poczucie bezpieczeństwa i stateczności. Podobnie gdy zmarła jego córka, nie potrafił powstrzymać się od żałoby, a gdy i on sam został skazany na śmierć, ze względu na to, iż w swoich utworach obraził Marka Antoniusza, nie chciał się jej poddać, choć, jak twierdził, śmierć powinna być straszna wyłącznie dla bezbożników. Mimo iż pozornie kierował się w życiu zasadami zgodnymi z filozofią stoicką, tak naprawdę w obliczu cierpienia czy tragedii, porzucał wszelkie narzucone sobie zasady.

Poeta dochodzi do wniosku, że bardzo łatwo jest snuć refleksje i teoretyzować w sytuacji, gdy człowiek nie zaznaje żadnej niedogodności. Wobec cierpienia niezwykle trudno zachować jest wyrachowaną, opanowaną postawę – tym bardziej, kiedy staje się ono prawdziwą tragedią. Los jest bardzo nieprzewidywalny i w jednej chwili potrafi całkowicie odmienić ludzkie żywot w taki sposób, że niemożliwe będzie podejście do każdej sytuacji jako stoik.

Kochanowski podsumowuje, że stoicyzm nie jest odpowiednią filozofią, którą powinno się kierować w swoim życiu. Wobec wszelkich przeciwieństw i trudności okazuje się zupełnie niemożliwa do zrealizowania. Człowiek jest istotą z natury empatyczną, dlatego instynktownie kieruje się swoimi uczuciami emocjami, które ze swojego założenia stoicyzm nakazuje odrzucić. Poeta zwraca się na sam koniec do upersonifikowanego Czasu, który jako jedyny jest w stanie zagoić wszelkie rany, z jakimi zmaga się po śmierci ukochanej córeczki. Jedynym, co tak naprawdę może pomóc w tak wielkim kryzysie, jest zbawienny upływ czasu. Kochanowski wierzy, że jego ból kiedyś w końcu przeminie.

---

Przeczytaj także: Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych – Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony interpretacja

Staramy się by nasze opracowania były wolne od błędów, te jednak się zdarzają. Jeśli widzisz błąd w tekście, zgłoś go nam wraz z linkiem. Bardzo dziękujemy.