Szukałem upominku w lichej gaździe mojej
Dla ciebie, zacne książę, lecz w chudobie mojej
Prożnom miał na bogatsze przesadzać się dary;
Przyjm z łaską od chudego i ten czwartak stary.
Nie gardź czwartakiem; dobrze naonczas bywało,
Póki nam jeszcze starych czwartakow stawało.
Teraz się nowych dudkow i złych namnożyło,
Bodaj się nigdy o nich nam było nie śniło.
Cztery rzeczy są, z których człowiek się wydaje:
Kompanija, zabawy, mowa, obyczaje.
Kto łotrom brat, fraszką się bawi, prawdziwego
Nic nie rzecze, a górny – strzeż się takowego.
Cztery rzeczy na świecie nieoszacowane:
Wolność, nauka, cnota, zdrowie niestargane.
Wolność serca, nauka rozumu dodawa,
Cnota klejnot jest dusze, zdrowie żywot dawa.
Cztery są na człowieku pokusy: wmniemanie,
Że mądry, mężny, mocny, że mu wieku stanie.
Możny lekce poważa, zbyt mądry szaleje,
Wiek nader ubezpiecza, bogaty hardzieje.
Cztery rzeczy ma w sobie mieć sędzia: cierpliwość,
Miłosierdzie, roztropność, świętą sprawiedliwość.
Mądrze ma odpowiadać słuchawszy cierpliwie,
Prawnie dany wykonać dekret lutościwie.
Z czterech rzeczy przychodzi człowiek do godności:
Gdy czytał, widział siła, był w sprawach, w trudności.
Kto nieuk, niebywalec, nie miał z nikim sprawy,
Trudności nie skosztował, to jest prostak prawy.
Cztery rzeczy ma człowiek i nie ma w całości:
Męstwo, przyjaźń i rozum przy doskonałości,
Jest mężny na mężnego, jest w przyjaźni zdrada,
Błąd się w mądrym znajduje, w doskonałym wada.
Cztery rzeczy nas gubią, a próżno wetować:
W sprawach z początku błądzić, nie chcieć się sprawować
Według zdrowej porady, w zaciągi się wdawać,
Nad siłę większy koszt wieść, niż cię może stawać.
Dla czterech rzeczy lepiej jest odstradać świata
Niż ich doznać: ubóstwa na sędziwe lata,
Wywołania z ojczyzny, z chorobą więzienia
I po dobrze nabytej sławie obelżenia.
Cztery rzeczy na świecie, którymi się brzydzi
Pan Bóg i których człowiek dobry nienawidzi:
Łakomego bogacza, kaleki hardego
A młodzika bez wstydu, starca wszetecznego.
To czworo nam obficie przyjacioły daje:
Cnota przy stateczności, hojność, obyczaje.
Kto cnotą, statkiem świeci, hojnie chleba dawa
I ludzki jest, takiemu przyjaciel dostawa.
To czworo nade wszytko człowieka frasuje:
Kiedy swych własnych dzieci pogrzeb odprawuje,
Gdy utraci majętność, gdy nieprzyjacielskie
Szczęście widzi a głupie sprawy przyjacielskie.
Cztery rzeczy z ciężkością musi człowiek znosić:
Służyć długo, nagrody za to nie odnosić,
Prosić, nie wziąć, czuć niewdzięk nad wierne posługi,
Nadzieją być omylon czekając czas długi.
Cztery rzeczy niesyte nigdy u każdego:
Ucho, język i ręka, a serce do tego.
Ucho zawsze chce słuchać, język nie ustawa,
Ręka chce brać, a serce pragnąć nie przestawa.
Cztery rzeczy są, które nie mogą być skryte:
Miłość, ból i nienawiść, pieniądze obfite.
Wzdychaniem się wydaje miłość, ból sarkaniem,
Poglądaniem nienawiść, pieniądze zbieraniem.
Cztery rzeczy wnet zbyte a niepostrzeżone:
Panieństwo, czas i kamień a słowo rzeczone.
Czasu próżno wetować, panieństwa przywrócić,
Głos wypuszczon, rzucony kamień nazad wrócić.
Cztery rzeczy widzimy, nie widząc ich znaku:
Drogi ptaszej pod obłok, wężowego ślaku,
Toru, którym po wodzie zwykły chodzić łodzi,
I ścieżki na powietrzu, którą dym wychodzi.
Tym czworgiem kiedy człowiek od Boga nadany,
Godzien, aby był zaraz kanonizowany:
Gdy żyje świątobliwie, w krzywdach jest cierpliwy,
Sekret umie zachować a w słowie prawdziwy.
Cztery rzeczy, którym wnet przyjaciół nie stanie:
Młodość i też bogactwo, możność i kochanie.
Młody, gdy star, bogaty, gdy stracił, upadnie,
A możny i kochanek, gdy z łaski wypadnie.
Cztery rzeczy ma w sobie mieć sługa cnotliwy:
Ma być wierny, cierpliwy, pilny i prawdziwy.
Pilny w usługowaniu, prawdziwy w mówieniu,
Cierpliwy w posłuszeństwie, wierny w poruczeniu.
Cztery rzeczy ma w sobie pan mieć z powinności:
Miłosierdzie, cierpliwość, baczność przy hojności.
Miłosierdzie odpuszcza, nagradza baczenie,
Hojność dawa, kłopoty wytrzyma cierpienie.
Cztery rzeczy ma ten mieć, który co rozdawa:
Wiedzieć, dlaczego i co kiedy komu dawa.
Dlaczego, by dać słusznie; co, by zaś niemało;
Komu, by godzien; kiedy, by się na czas dało.
Czterech rzeczy najbarziej pragnie białogłowa:
Gładkości i z dostatkiem, szat, dobrego słowa.
To jej świat, gdy się stroi, gdy za gładką mają,
Gdy ma tyle, ile chce, gdy jej dowierzają.
To czworo rycerskiego człeka hydzi prawie:
Skępstwo a przy tym kłamstwo, nieśmiałość, bezprawie.
Jałat to, a nie junak, kto niesprawiedliwy,
W życiu marny, w potrzebie tchórz, w mowie kłamliwy.
Cztery rzeczy ma mnich mieć, co w klasztor wstępuje:
Starać się, aby spełnił to, co obiecuje,
Czynić to, co mu każą, jeść to, co mu dają,
A nie być markotliwym, gdy napominają.
A tu już ten mój czwartak niechaj na tym stanie,
Wyszedszy od kaleki, przy mnichu zostanie.
Jeśli mię tak nieszczęście chce dłużej piastować,
I panu do konwentu przyjdzie apelować.